Pruritus ili svrab je neprijatan subjektivan simptom koji izaziva refleksno češanje a nakon toga dovodi do sekundarnog oštećenja površnih slojeva kože koji se mogu naknadno inficirati, stvarajući dodatne probleme oboljelom.
Pruritus se sreće u svim dobnim grupama. On može poticati kako iz kože i iz CNS-a. Različiti nadražaji stimulišu epidermalne receptore za svrab. Iz epidermisa se podražaj prenosi kroz nemijalinizovana sporoprovodna, C nervna vlakna do medularnog kontralateralnog spinotalamičkog trakta, talamusa i senzornog korteksa.
Etioloski gledano, nastanku pruritusa jednako važnu ulogu imaju periferni i centralni medijatori. Od perifernih medijatora to su: histamin, proteinaze, supstanca P, neurotropni faktor rasta, interleukini (IL-2, IL-6, IL-31) i prostanoidi.
A najčesći centralni medijatori su opijati i neuroadrenalin.
Prilikom postavljanja dijagnoza pruritusa najvažnije je razjasniti njegovo porijeklo, da li potiče iz kože ili je posljedica postojanja bolesti drugog sistema ili organa. Anamnezom je potrebno utvrditi rasprostranjenost svraba (lokalizovan ili generalizovan), jačinu, trajanje (stalan, povremen), vrijeme ispoljavanja (noć npr.kod scabiesa).
Ako je svrab lokalizovan treba obratiti pažnju na vrstu odjeće, trenje, ujed insekta, znoj, a kod generalizovanog svraba, ukoliko traje duže od dvije nedjelje, potrebno je uraditi ciljano ispitivanje.
Klinčkim pregledom je potrebno utvrditi: primarne lezije kod kožnih bolesti (atopijski dermatitis, kontaktni dermatitis, suhoća kože kod starih osoba, urtikarija, psorijaza, pityriasis rosea, seboroični dermatitis, lichen simplex chronicus, prurigo nodularis, lichen amyloidosus, dermatitis herpetiformis, bulozni pemfigoid, linearna IgA dermatoza).
Takodje treba obratiti pažnju na sekundarne kožne lezije nastale usljed češanja kao što su :
eksorijacije, lihenifikacije, hiper- i hipopigmentacije, sjajni nokte, pruriginozne noduse i ekskorisane papule.
Sa kliničkog aspekta pruritus možemo podijeliti na : pruritus izazvan kožnim bolestima (gore navedeno) i infektivnim bolestima (varicella, HIV, onchocerciasis, scabies, površne gljivične infekcije), i sistemski pruritus izazvan bolestima drugih sistema organa (ciji mediajtori djeluju na nivou CNS, a ne oštećuju ga) i to su : hronična bubrežna insuficijencija, bolesti jetre (holestaza, primarna bilijarna ciroza, hepatitis C, holestaza u trudnoći), hematološki poremećaji (policitemija vera, siderpenijska anemija, Hodgkin lymphoma), endokrinološki poremećaji (Hyperthyreoidisam, Anorexia nervosa, Diabetes mellitus), bolesti vezivnog tkiva (dermatomiozitis, Sjogrenov sindrom), solidni maligni tumori.
U grupu neuropatskog pruritusa ubrajamo : oštećenje aferentnog puta nervnog sistema, periferni neuritis (postherpetična neuralgija, notalgia parestetica, brahioradijalni pruritus), moždani tumor, posljedica cerbrovaskularnog inzulta, multipla skleroza.
A u grupu psihogenog pruritusa ubrajamo: parazitofobija, opsesivno-kompulzivni poremećaj, depresija.
Posebne oblike pruritusa čine: akvageni pruritus, lijekovima izazvan (opijati, angiotenzin konvertujući enzim - inhibitori) i idioptaski pruritus.
Dijagnoza oboljenja se postavlja na osnovu anamneze, klinčke slike, a u slučaju generalizovanog pruritusa, potrebno je uraditi pregled na Sarcoptes scabiei, a u slučaju negativnog nalaza i opsežno laboratorijsko ispitivanje: kompletna krvna slika sa diferencijalnom formulom.
Takođe je potrebno da se uradi glikemija, nivo serumskog kreatinina, uree, enzimi jetre, funkcije štitaste žlezde, plućni radiogram, eventualno ispitivanja stolice na parazite, testovi na hepatitis B, C i HIV, elektroforeza serumskih proteina, α-fetoprotein, karcinoembrionalni antigen (CEA), nivo serumskih IgE.
Liječenje oboljenja je u domenu dermatovenerologa.