Najčešći maligni tumori kože su nemelanocitni epidermalni maligni tumori (bazocelularni i spinocelularni karcinomi kože), potom melanocitni maligni tumor - melanom. Ispitivanja genetskih markera, kao što su antigeni HLA-sistema, pokazala su veću učestalost antigena A31 kodu oboljelih od bazalioma i B13 kod bolesnika sa spinaliomima kože.

Zapaženo je i da osobe sa svjetlijom bojom kose i očiju češće obolijevaju od tumora kože, koji su izazvani ultravioletnim (UV) dijelom sunčeve svjetlosti, i to UVB zracima talasne dužine 290-320 nm.

BAZOCELULARNI KARCINOM

Smatra se semimalignim tumorom, jer osim lokalnog infiltrativno-destruktivnog rasta veoma rijetko daje metastaze. Izlječiv je u oko 99% slučajeva.
Bazocelularni karcinom nastaje na zonama obraslim dlakom i fotoeksponiranim regijama kože pet puta češće nego na ostaloj koži. Obično se javlja poslije 60. godine života kod oba pola, češće kod muškaraca nego kod žena. Predilekciona mjesta su čelo, obrazi, nos, periorbitalna regija. Sluznice nisu nikada zahvaćene. Rijetko se viđa kod djece. Postoji više tipova bazocelularnog karcinoma:

• -nodularni,
• -superficijalni,
• -morfeiformni,
• -pigmentni,
• -ulcus rodens.

Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničkog nalaza i patohistološke slike.


PLANOCELULARNI KARCINOM KOŽE

Spinocelularni karcinom je prava neoplazija keratinocita epidermisa sa odlikama u smislu anaplazije, brzog rasta, invazije okolnih tkiva i sposobnosti metastaziranja.

Pored nastanka de novo, ovaj nastaje i na bazi aktiničke keratoze, Morbus Bowen (carcinoma in situ), kožnog roga, leukoplakije na vidljivim sluznicama i hroničnog aktiničkog heilitisa.
Spinocelularni karcinom može da nastane i na području hroničnog radiodermatitisa, kod bolesnika na imunosupresivnoj terapiji, na ožiljcima od opekotina, hroničnim ožiljcima od venskih ulceracija, dejstvom hemijskih kancerogena i pri infekciji humanim papiloma virusima.

Javlja se na predilekcionim mjestima kao što su, glava, vrat i ostalim fotoeksponiranim regijama bez predilekcije za pol, ali pretežno u starijoj životnoj dobi nego bazocelularni karcinom. Spinocelularni karcinom se može manifestovati egzofitičnim izgledom tumorskog čvorića, čvrste konzistencije, boje mesa ili crvene boje, sa hiperkeratotičnom, skvamoznom, verukoidnom površinom ili kao endofitična promjena nastala raspadanjem tumorskog čvorića sa ulceracijom nepravilnog oblika.
Klinička slika Bowenove bolesti, takođe dolazi u kliničku sliku početnog spinocelularnog karcinoma kože s obzirom da se radi o intarepidermalnom karcinomu koji još nije probio zonu bazalne membrane. U ovom slučaju se na koži trupa, lica, a kod žena i na potkolenicama pojavljuju oštro ograničeni, nepravilno kružni plakovi eritematoznog izgleda i crvenosmeđe boje, čija je površina prekrivena bjeličastosmeđim skvamama i krustama. Ove promjene su obično solitarne, a njihova veličina varira od 1-10 cm u prečniku. Samo u trećini slučajeva ove promjene mogu biti multiple. Nema posebnih subjektivnih tegoba.

Dijagnoza sa postavlja na osnovu kliničke slike i patohistoloskog nalaza.
Kod svih pacijenata sa sumnjivim promjenama na koži treba obratiti pažnju na: trajanje lezije, prisustvo karakteristične simptomatologije, tip kože, boju kose, podatak o izloženosti suncu, zanimanje, prethodne povrede, ličnu i porodičnu anamnezu.
Kod kožnih tumora materijal za citološki pregled se može dobiti metodom brisa, a za histološku potvrdu različitim metodama biopsije (struganjem, punch, inciziona, eksciziona).
Tumor se može proglasiti malignim isključivo ako za to postoji mikromorfološka potvrda.


ANGIOSARKOM

Angiosarkom je agresivan, često fatalan maligni tumor porijekla vaskularnih ćelija.
Prezentuje se kao tamno crvenkast plak koji liči na modricu. Može biti praćen anemijom, koagulopatijom, a nekad i akutnom hemoragijom. Vremenom lezija raste, postaje indurirana, mogu se javiti i ulceracije, kao i satelitski tumori.

MELANOM

Predstavlja jedan od najmalignijih tumora kod ljudi obje rase sa visokim metastatskim potencijalom.
Razlikuju se četiri tipa melanoma: lentigo maligna melanoma, melanom sa površnim širenjem, nodularni melanom i akralni lentiginozni melanom.
Lentigo maligna melanoma potiče od prethodno postojećeg lentigo maligna Hutchinson, koji predstavlja melanom in situ. Nastaje kod osoba starijih od 60. godina na fotoeksponiranim predjelima lica u vidu tamnosmeđe do crne makule. Čini 5% svih melanoma.
Melanom sa površinskim širenjem je najčešći oblik kod bijele rase i čini 70% svih melanoma. Obično se nalazi na leđima kod muškaraca i potkoljenicama kod žena poslije 40. godine života. Javlja se u vidu plaka crnomrke do plavičaste boje, sa nejednakom pigmentacijom.

Nodularni melanom se nalazi kod oko 20% oboljelih. Od početka ima vertikalnu fazu rasta. Najčešće se viđa u predjelu glave, vrata i trupa kao pigmentovani čvorić, ali postoje i amelanotični oblici.
Akralni lentiginozni melanom čini do 10% svih melanoma kod bijelaca, ali je najčešći kod osoba crne rase. Ima veliku smrtnost jer se pretežno javlja na dlanovima, tabanima, ispod noktiju. Iako rijetko, melanom se može razviti i na sluznicama.

Prognoza melanoma najviše zavisi od debljine tumora nađene u vrijeme postavljanja dijagnoze i stadijuma tumora. Breslow indeks označava debljinu tumora u mm određenu mjerenjem udaljenosti od granuloznog sloja do najdublje tačke koju su dostigle maligne ćelije u dermisu/hipodermisu. Statistički, prognoza je lošija kod muškaraca preko 50 godina života, sa lokalizacijom melanoma na trupu, nadlakticama, vratu i glavi.

Klinička dijagnoza melanoma je nekad vrlo teška, posebno ako se radi o tzv. amelanotičnom obliku. Ipak, iskusno oko kliničara koji se bavi ovom problematikom, na melanomsku promjenu može posumnjati u preko 90% slučajeva i prije histološke verifikacije na osnovu njegovih karakterističnih osobina.
Suspektna lezija se karakteriše tzv. ABCD simptomima - asimetrija, iregularnost granica, heterogenost boje, dinamika u rastu lezije sa dijametrom najčešće većim od šest mm.

„ABCD rule“: A - Asymmetry,
B - Border irregularity,
C - Colour heterogenity,
D - Dynamic in colour and elevation in size.

Svaka suspektna pigmentisana kožna promjena se mora bioptirati i PH verifikovati. Biopsija se radi u opštoj anesteziji i podrazumijeva eksciziju zajedno sa pripadajućim masnim tkivom sve do mišićne fascije. Punch biopsije, male ekscizije i citopunkcije su kontraindikovane zbog velikog malignog potencijala ovog tumora i mogućnosti diseminacije.

Melanomi pokazuju dva načina rasta tumora – monofazni i bifazni. Monofazni rast se karakteriše brzim širenjem iz epidermisa ispod bazalne membrane u korijum. Bifazni rast podrazumijeva početnu proliferaciju malignih melanocita u epidermisu, a potom širenje u dublje slojeve, tj. formiranje solidne tumorske mase u korijumu.
Kod svakog histološki verifikovanog melanoma neophodno je odrediti morfološki stepen maligniteta na dva načina:
- Clark, prema sloju kože koji je infiltrisan tumorom,
- Breslow, prema debljini tumora u milimetrima.

Metastaziranje melanoma može biti limfogeno, hematogeno i per continuitatem. Metastazira nepredvidivo, a najčešće u regionalne limfne čvorove, te visceralne organe. Smatra se da ne postoji mjesto u ljudskom organizmu gdje melanom ne može dati metastaze (miokard, slezena, kosti, štitna žlijezda).